معرفی ساز کمانچه - مجله بای بلاگ

خبرنگاران | سرویس فرهنگ و هنر - بعضی از ساز ها علاوه بر اینکه در موسیقی ملی ایران و موسیقی دستگاهی کاربرد دارند، دارای یک نوع محلی هم هستند مثل ساز رباب یا ساز کمانچه. معمولا نوع سازی که در موسیقی دستگاهی استفاده می گردد را نوع شهری و نوع سازی که در موسیقی نواحی استفاده می گردد را ساز محلی می گویند. در این مقاله ابتدا نوع شهری کمانچه و بعد نو محلی آن را معرفی می کنیم.

معرفی کلی از ساز کمانچه شهری

کمانچه یک ساز زهی آرشه ای است که در ساخت آن از چوب، پوست، استخوان و فلز استفاده می گردد. طول کل ساز از پایه فلزی تا صراحی آن حدود 75 سانتی متر است. برای نواختن کمانچه، نوازنده ساز را در حالت نشسته در دست چپ خود می گیرد و آرشه را با دست راست به صورت حرکت های رفت و برگشتی بر سیم ها می کشد. پایین کمانچه، زیر کاسه، یک پایه فلزی نصب می گردد که پایه روی پا یا زمین قرار می گیرد. ساز کمانچه را از چوب کهنه درختان گردو، توت و افرا می سازند.

معرفی اجزای تشکیل دهنده ساز کمانچه

کاسه طنینی

کاسه طنینی تقریبا کره ای شکل و تو خالی است. سطح بالایی آن باز است که روی آن پوست می کشند و خرک را روی آن نصب می کنند. سطح بیرونی کاسه را با قطعاتی از جنس صدف یا استخوان برای زیبایی تزئین می کنند.

بعضی از کمانچه های محلی پشت کاسه آن ها هم باز است که باعث ایجاد صدای قوی تری می گردد.

پوست

پوست قسمت دهانه از پوست نازک عمل آمده چهار انتهای مثل آهو، بز و بره انتخاب می گردد.

خرک

خرک کمانچه از جنس چوب و یا استخوان است که طول آن 4 و ارتفاعش 2 سانتی متر است. خرک توسط دو پایه کوچک خود روی پوست کاسه قرار می گیرد.

دسته

دسته ساز مانند لوله ای تو پر از چوب است که طول آن تقریبا 25 و قطر آن 3 سانتی متر است.

سرپنجه

سرپنجه در ابتدای طول دسته قرار گرفته و از جنس چوب است. سطح رویی آن توخالی است. چهارتا گوشی دو به دو در طرفین آن قرار گرفته است. در قسمت بالای سر پنجه صراحی، تاج یا تنگ قرار گرفته است.

گوشی ها

کمانچه چهار عدد گوشی به تعداد سیم های ساز و به صورت میخ سر پهن از جنس چوب دارد که در طرفین سر پنجه قرار گرفته است. قسمت پهن گوشی در دست نوازنده برای کوک کردن به راست و چپ می چرخد. قسمت باریک آن داخل فضای خالی سر پنجه است و یک سر سیم به دور آن پیچیده می گردد.

شیطانک

استخوان یا چوب باریک و کم ارتفاعی است به اندازه عرض دسته که بین سرپنجه و دسته قرار گرفته است و سیم ها از روی شیار های کم عمق آن عبور می کنند و به گوشی ها وصل می شوند.

سیم گیر

قطعه ای کوچک از جنس چوب یا فلز است که در انتهای بدنه کاسه نصب می گردد و یک سر سیم ها به آن بسته می گردد.

پایه

میله ای باریک و فلزی و متحرک به طول ده سانتی متر که هنگام نوازندگی یک سر آن با پیچ به ته کاسه بسته می گردد و انتهای آن روی پا یا زمین قرار می گیرد.

تعداد و جنس سیم ها

ساز کمانچه دارای 4 سیم فلزی با ضخامت های متفاوت است.

وسعت صوتی

وسعت معمول صدای کمانچه نزدیک به سه اکتاو است و به علت عدم وجود دستان بندی روی دسته ساز، تمام فواصل موسیقی ایرانی اعم از پرده، نیم پرده و ربع پرده روی ساز قابل اجرا است. با انگشت گذاری روی اولین سیم تا حدود یک اکتاو زیرتر می توان از اصوات استفاده کرد.

کوک سیم ها

بنا بر نیاز اجرای مقام های مختلف، کوک سیم ها قابل تغییر است، ولی به طور معمول کوک سیم ها با یکدیگر فواصل چهارم یا پنجم درست دارد.

کلید نت نویسی

برای نت نویسی کمانچه از کلید سل خط دوم حامل استفاده می کنند و یک پرده بالاتر از ساز های مضرابی نت نویسی می گردد. در مقالات زیر می توانید با تعریف کلید و نت در موسیقی آشنا شوید:

• نت موسیقی چیست؟
• انواع کلید در موسیقی

آرشه ساز

آرشه یا کمانه یا کمان میله ای است چوبی که کمی هم منحنی بوده و دسته ای از موی دم اسب به دو سر آن وصل شده است. موی های آرشه کشیده و محکم نیست و هنگام نوازندگی با انگشت های دست راست نوازنده به میزان کشیدگی مطلوب می رسد. برای ایجاد صدای مناسب در تماس مو ها با سیم ها از صمغی به نام کلیفون استفاده می گردد.

نوع و نحوه آرشه کشی نقش مهمی در کیفیت صدا دهی ساز دارد و با شل و سفت کردن مو های آرشه توسط انگشت های دست راست، حالت های دلخواه را می توان ایجاد کرد.

معرفی ساز کمانچه های محلی

کمانچه های محلی نیز جزو ساز های زهی آرشه ای قرار می گیرند.

این ساز در مناطقی مثل شمال خراسان، گلستان (مناطق ترکمن نشین و کتول)، شرق مازندران، دامغان، طالقان، گیلان، آذربایجان شرقی و غربی، کرمانشاهان، لرستان، چهارمحال بختیاری و فارس متداول است. کمانچه های محلی را با نام هایی مثل کمانچا، کمونچه، کمان، قیجاق، موکش و تال هم معرفی می کنند.

ویژگی های ظاهری کمانچه های محلی

تفاوتی که کمانچه های محلی با نوع شهری دارد به شکل و ساختمان کاسه طنینی بر می گردد به طوری که در دو نوع کاسه های پشت باز و کاسه های پشت بسته وجود دارد.

کاسه های پشت باز: شامل کمانچه های متداول در لرستان، کرمانشاهان، چهارمحال و بختیاری، منطقه کتول، دامغان می گردد؛ که این نوع ساز دارای صدای شفاف تر و شدید تر و تیز تر است.

کاسه های پشت بسته: شامل کمانچه های متداول در شمال خراسان، منطقه ترکمن نشین استان گلستان، شرق مازندران طالقان، گیلان، آذربایجان شرقی و غربی و فارس است. صدای این نوع ساز در مقایسه با کمانچه های پشت باز گرفته تر، نرم تر و تو دماغی تر است. کمانچه های پشت بسته خود به سه دسته تقسیم می شوند:

• پشت کاسه گنبدی شکل
• پشت کاسه کروی
• پشت کاسه تخت

کوک کمانچه های محلی

کمانچه های متداول در نواحی ایران دارای کوک های متفاوتی هستند. مهم ترین موارد استفاده از کمانچه در نواحی ایران مجالس عروسی و شادمانی و محافل انس است. گا ها ساز تمبک کمانچه را همراهی می کند. در انتها برای آشنایی بیشتر با صدای این ساز قطعه ای با ساز کمانچه را با هم گوش می کنیم.

کد مولتی مدیا

دانلود

فیلم اصلی

bestcanadatours.com: مجری سفرهای کانادا و آمریکا | مجری مستقیم کانادا و آمریکا، کارگزار سفر به کانادا و آمریکا